خبرگزاری فارس: یک هفته‌نامه تاجیک با ارائه خلاصه‌ای از نوع و میزان مراودات ایران با کشورهای آسیای مرکزی، به تحلیل نقش کشورمان در منطقه پرداخت.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در آسیای مرکزی، هفته نامه دنیا چاپ دوشنبه پایتخت تاجیکستان در مطلب این هفته خود به موضوع مراودات ایران و کشورهای آسیای مرکزی پرداخت که در زیر با متن کامل آن آشنا می‌شوید.

"آلفرد مکیندر" پایه‌گذار علم ژئوپولیتیک، آسیای مرکزی را بخشی از هارتلند مرکز اوراسیا می‌داند و می‌گوید: کسی که هارتلند را در اختیار گیرد، اوراسیا و در نتیجه جهان را در کنترل خواهد داشت.

بنابراین باتوجه به این نظریه، رقابت بین روسیه، آمریکا و چین که در طول 2 دهه اخیر ادامه دارد، معنا پیدا می‌کند.

ایران یکی از بازیگران مهم در آسیای مرکزی، محسوب می‌شود که در ردیف اولویت‌های هفت‌گانه سیاست خارجی خود به مناطق (عراق، افغانستان، خلیج فارس، قفقاز، آسیای مرکزی، دریای خزر و فلسطین) توجه دارد.

ایران دارای مشترکات تاریخی، زبانی (با تاجیکان)، فرهنگی و تمدنی با آسیای مرکزی (این منطقه جزئی از امپراتوری هخامنشی و ساسانی بوده است) می‌باشد و شرق‌شناس برجسته روسیه "و.و. برتالد" حتی ترکمنستان را به لحاظ جغرافیایی جزء ایران می‌داند.

فروپاشی اتحاد شوروی سابق و پیدا شدن دولت‌های جدید مستقل در منطقه، میل و رغبت ایران را به منطقه زیاد کرد.

حتی سال 1992 برخی تحلیل‌گران گمان می‌کردند که بین ایران، چین و پاکستان توافق‌نامه‌ای پنهانی درباره تقسیم دایره نفوذ در آسیای مرکزی پساشوروی به امضا رسیده است.

به این صورت که قزاقستان و قرقیزستان به چین، ازبکستان به پاکستان و تاجیکستان و ترکمنستان در دایره نفوذ ایران درآمده است.

مناسبات ایران با تاجیکستان؛

شراکت ایران و تاجیکستان را روابط خوب شخصی رئیس‌جمهور ایران با "امامعلی رحمان" رئیس ‌جمهوری تاجیکستان مستحکم می‌کند. سال 1992 در بحبوحه جنگ داخلی در تاجیکستان، ایران به استان محاصره شده "کولاب"، کمک بشردوستانه کرد و سپس در سال‌های 1996-1997 با میانجی‌گری ایران به خاتمه یافتن جنگ در تاجیکستان و امضا سازش‌نامه استقرار صلح مساعدت کرد.

همچنین ایران از نظر سرمایه‌گذاری در تاجیکستان، بعد از چین رتبه دوم را دارد.

ایران در این کشور، نیروگاه سنگ‌توده2، تونل استقلال، نیروگاه "شور آباد" و طرح‌ریزی احداث چندین نیروگاه برقی آبی کوچک را سرمایه‌گذاری کرده است.

به علاوه متخصصان ایرانی جاده و راه‌آهنی می‌سازند که تاجیکستان، افغانستان و ایران را به هم پیوند ‌دهد و نیز به احداث خط انتقال برق راغون– مزار شریف– هرات– مشهد و واحدهای دیگر مشغول هستند.

این در حالی است که روابط 2 کشور به همکاری‌های اقتصادی محدود نمی‌شود، ایرانی‌ها در جمهوری تایجکستان چندین طرح فرهنگی را اجرا می‌کنند.

آنها بنیاد زبان فارسی را سرمایه‌گذاری و در تجهیز چندین کتابخانه در تاجیکستان مشارکت نمودند.

سیاست‌شناس تاجیکستان "و. دوباویتسکی" معتقد است که در آینده احتمال پیدا شدن اتحاد دولت‌های فارسی زبان شامل ایران، تاجیکستان و افغانستان وجود دارد، اما بازی جدی ژئوپولیتیکی که آمریکا و متحدانش در افغانستان راه‌اندازی کرده‌اند از بسیاری جهات تلاش‌های ایران را برای تشکیل بلوک سیاسی با کشورهای هم‌زبان را برباد می‌دهد.

مناسبات ایران و ترکمنستان؛

ایران به خاطر تحریم‌های بین‌المللی به وجود آمده به این ارتباط علاقه‌مند است و ترکمنستان به دلیل موقعیت محصور جغرافیایی به دنبال راه‌های انتقال انرژی به بازار جهانی است.

مبادله تجاری سالانه میان ایران و ترکمنستان حدود 1،2 میلیارد دلار است، اما همکاری انرژی از اولویت ویژه‌ای برخوردار است.

این همکاری‌ها از سال 2006 با خط لوله "دولت آباد– سرخس– خانگیران" که گاز ترکمنستان را به ایران منتقل می‌کند، شروع شد.

با وجود آنکه ایران ذخیره فراوان گاز دارد، واردات گاز از ترکمنستان به این کشور امکان می‌دهد که نیاز استان‌های شمالی خود را برآورده کند و گاز جنوب کشورش را برای صادرات به خارج صرف کند.

در ماه فوریه سال 2009 هنگام سفر "محمود احمدی‌نژاد" رئیس‌جمهور ایران به عشق‌آباد بین 2 کشور سازش‌نامه‌ای درباره فروش سالانه گاز ترکمنستان در حجم 10 میلیارد متر مکعب به مدت 25 سال به امضا رسید.

علاوه بر این، همکاری‌های ایران و ترکمنستان به مسائل انرژی محدود نمی‌شود و شرکت‌های ایرانی در ترکمنستان طرح‌های مختلف سرمایه‌گذاری را از جمله برنامه رشد مخابره اپتیکی، احداث راه‌آهن "مشهد – سرخس – تجن"، احداث مخازن آب، کارخانه در مرو، پالایشگاه‌های نفتی در ترکمن‌باشی، ایستگاه‌ها، جاده‌ها و سد "دوستی" عملی کرده‌اند.

به عنوان نمونه، راه‌آهن تجن – سرخس – مشهد اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، زیرا بعد از این که در سال 1996 مورد استفاده قرار گرفت، دستیابی عشق‌آباد را به خاورمیانه کوتاه‌تر کرد.

اما ایران و ترکمنستان به عنوان بازیگران در بازار جهانی انرژی نه تنها شریک، بلکه رقیب هم هستند تهران را از همه بیشتر دورنمای احداث خط لوله گاز ترکمنستان – افغانستان – پاکستان و هندوستان نگران می‌کند و آن را رقیب طرح ایرانی خط لوله گاز ایران– پاکستان– هندوستان تلقی می‌کنند.

همچنین مناسبات 2 کشور را تا اندازه‌ای مسئله تقسیم دریای خزر هم پیچیده‌تر می‌کند، اما با این وجود در روابط ایران و ترکمنستان شراکت خاص وجود دارد.

مناسبات ایران و قزاقستان؛

قزاقستان هم به رشد همکاری‌های تجاری– اقتصادی با ایران‌ و اجرایی شدن طرح‌های مشترک نفت و گاز از جمله احداث خط لوله قزاقستان – ترکمنستان – ایران (خلیج فارس) علاقه‌مند است، زیرا از طریق آن آستانه می‌تواند به بازارهای آسیا راه یابد.

قزاقستان همچنین می‌خواهد، ایرانی‌ها را به عنوان سرمایه‌گذار در واحدهای ماشین‌سازی، زیرساخت‌ها، نقلیات و ارتباطات شریک سازد.

در طول شش سال اخیر حجم گردش مالی بین 2 کشور، 5 بار افزایش یافته و از 400 میلیون به 2 میلیارد دلار رسیده است.

بخش عمده صادرات ایران به قزاقستان را کالاهای نفت و پتروشیمی، مصالح ساختمانی و کالاهای مختلف تشکیل می‌دهند.

اگر چه اخیرا در روابط سیاسی تهران و آستانه، تمایل به توسعه مشاهده می‌شود، از جمله این که در ماه آوریل سال 2010 محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران در سفر به قزاقستان از حمایت این کشور برای عبور از بحران اقتصادی جهانی سخن گفت، اما سطح روابط سیاسی 2 کشور نسبت به همکاری‌های اقتصادی خیلی عقب ‌مانده است.

مناسبات ایران و قرقیزستان؛

مناسبات ایران با قرقیزستان برای ایران جنبه محلی دارد و در همین راستا چندین سازش‌نامه در زمینه همکاری در بخش‌های تجاری، اقتصادی، فرهنگ، معارف، مبارزه با جنایت‌های سازمان‌یافته و قاچاق مواد مخدر به امضا رسیدند.

عامل اساسی نگرانی ایران استقرار پایگاه هوایی "ماناس" آمریکا در قرقیزستان است، هرچند رئیس‌جمهور این کشور وعده داده است که بیشکک به استفاده این پایگاه برای حمله به ایران اجازه نخواهد داد، ولی تهران علاقمند ادامه حضور نظامی آمریکا در آسیای مرکزی نیست.

حجم سالانه مبادله کالا میان 2 کشور ایران و قرقیزستان، 100 میلیون دلار است.

اواخر سال 2008 ایران وعده داده بود که به قرقیزستان برای اجرای چندین طرح اقتصادی تا 200 میلیون یورو کمک مالی می‌کند.

شرکت‌های راه‌سازی ایران در اجرای طرح احداث راه استراتژیک "بیشکک – اوش" شرکت نمودند و روابط فرهنگی 2 کشور به شکل فعالانه‌تری رو به توسعه است، چنان‌که سال به سال بر تعداد علاقه‌مندان قرقیزی که خواستار تحصیلات عالی در دانشگاه‌های ایران هستند، افزوده می‌شود.

در برخی دانشگاه‌های عالی قرقیزستان، شعبه‌های اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی وجود دارند و بین بزرگ‌ترین دانشگاه های 2 کشور روابط مستقیم علمی و فرهنگی راه‌اندازی شده‌اند.

مناسبات ایران و ازبکستان؛

بدترین مناسبت را ایران با ازبکستان دارد که به موضع خصومت‌آمیز تاشکند برمی‌گردد.

"اسلام کریم‌اف" رئیس جمهور ازبکستان زمانی تملق‌گویانه در برابر غرب، کشور خود را علیه تقویت نفوذ روسیه و ایران در منطقه به عنوان پیش‌آهنگ معرفی می‌کرد.

وقتی که سال 1995 کنگره آمریکا علیه ایران تحریم‌های اقتصادی را به تصویب رساند، ازبکستان بین کشورهای پساشوروی، تنها دولتی بود که آشکارا از این سیاست حمایت کرد.

تهران نیز هر از چندگاه از برخورد حکومت ازبکستان نسبت به اپوزیسیون اسلامی، انتقاد می‌کرد، ولی در مجموع مناسبات بین ایران و ازبکستان در دهه 90 براساس نوعی بی‌اعتمادی نسبت به یکدیگر استوار بود.

اما در سال‌های اخیر تاشکند به رشد همکاری با ایران علاقه‌مندی هرچه بیشتر نشان می‌دهد به طوریکه در سال 2010 حجم مبادله کالا بین 2 کشور از 600 میلیون دلار بیشتر شد.

ازبکستان به ایران پنبه، فلزات سیاه و رنگی، کودهای معدنی، نخ شیمیایی و محصولات دیگر صادر می‌کند و در مقابل ایران به ازبکستان، مصالح ساختمانی، محصولات شیمیایی نفت، مواد شوینده، مواد غذایی و میوه می‌فروشد.

اولویت‌های سیاست خارجی ایران در آسیای مرکزی؛

در مجموع در سیاست ایران نسبت به آسیای مرکزی اولویت‌های زیر مطرح است؛

اولا، ایران به دقت خطر ناامنی در منطقه آسیای مرکزی را رصد می‌کند و به ویژه به گسترش حضور نظامی آمریکا در آسیای مرکزی علاقمند نیست.

ثانیا، نخبگان سیاسی ایران به گسترش همکاری‌های تجاری– اقتصادی با این منطقه برای بی‌تأثیر کردن تحریم‌های بین‌المللی نگاه می‌کنند.

ثالثا، ایران علاقمند اتصال کشورهای آسیای مرکزی به خلیج‌فارس و تبدیل شدن به مرکز مهم تجارت بین‌المللی است.

بنابراین در همین راستا ایران کوشش می‌کند تا عضو رسمی "سازمان همکاری‌های شانگهای" شود. امری که در سال 2008 با درخواست رسمی ایران در اجلاس این سازمان در دوشنبه پایتخت تاجیکستان مطرح شد.

اگر چه چین به حضور ایران به عنوان رقیب اقتصادی در شانگهای، راضی نیست، اما این عامل به واسطه ظرفیت غنی که این کشور در ادغام با فضای اقتصادی اوراسیا خواهد داشت، برای روسیه مغتنم است.